Fazla Mesai Ücreti

Fazla Mesai Nedir?

Fazla mesai, personellerin temel çalışma saatlerini tamamladıktan sonra işe devam ettikleri süredir. Genellikle işletmelerin yoğun tempoda faaliyet gösterdiği dönemlerde tercih edilir. Mesaiye kalan çalışan, yasal iş süresi dışında görevine devam ettiği her bir saat için aylık maaşına ek ücret alır. Fazla mesai ücreti ve saati, iş kollarına göre değişiklik gösterebilir. Fakat işverenle personelin haklarına ve sorumluluklarına yer veren yasal mevzuatlarda bu konuya dair sınırlamalar vardır. 

Fazla Mesai Ücreti Yasal Düzenlemesi Nedir?

Türkiye’de çalışma hayatının yasal dayanağı olan 4857 sayılı İş Kanunu, fazla mesaiye dair düzenlemeler içerir. İş Kanunu fazla mesai hükümleri, “Fazla Çalışma Ücreti” başlıklı 41.maddede yer alır. Bu maddeye göre fazla çalışma, haftalık 45 saati aşan görev süreleridir. Kanunda mesai ücretlendirmesine ilişkin “Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.” hükmü bulunur.

İş Kanunu’ndaki ilgili hükümde aynı yasanın 63.maddesindeki denkleştirme esasına bir atıf vardır. “Çalışma Süresi” başlıklı bu hükümde denkleştirmeye dair “Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, iş yerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir.” ibaresi bulunur. Özetle yoğunlaştırılmış iş sürelerinin geçerli olduğu haftalarda günlük çalışma saati daha fazladır. Tarafların yazılı anlaşmasıyla gerçekleşen bu dönemlerde personele ekstra mesai ücreti ödenmez. 

Formun Altı

En Fazla Kaç Saat Fazla Mesai Yapılabilir?

Çalışanların toplam ek mesai süresine ilişkin hüküm, İş Kanunu’nun 41.maddesinde yer alır. Bu kanun maddesine göre personeller, yılda en fazla 270 saat fazla mesai yapar. Yıllık fazla mesai sınırı, aylık olarak 22,5 saate tekabül eder. Yasal sürenin iş sözleşmesiyle yükseltilmesi mümkün değildir. Fazla mesai saatlerinin üzerinde çalışmaya zorlananlar, haklı fesihle iş akdini sonlandırabilir. Ayrıca ilgili firmaya hakkının ihlal edildiği gerekçesiyle dava açabilir. 

Fazla Çalışma ile Fazla Mesai Arasındaki Fark Nedir?

Fazla çalışma ile mesai, temelde aynı anlamlara gelir. Her ikisi de iş sözleşmesiyle belirlenen saatlerin üzerinde görev yapmayı ifade eder. Bu noktada söz konusu kavramlarla fazla sürelerle çalışma arasındaki farka değinmekte fayda vardır. Fazla sürelerle çalışma, haftalık 45 saatin altında belirlenen zaman sınırının üzerinde ek mesaiye kalınmasıdır.  

Hangi Mesleklerin Fazla Mesai Ücreti Talep Hakkı Yoktur?

Fazla mesai yönetmeliği ve yargıtay kararları, hangi mesleklerin fazla mesai ücreti talep edemeyeceğini açıkça ortaya koyar. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2015/25694E. 2015/32154K sayılı kararında bu konuda emsal kabul edilen detaylar yer alır. İlgili karara göre üst düzey yöneticiler, iş yerinden sorumlu başka bir müdür ya da şirket ortağı olmaması durumunda fazla çalışma ücreti alamaz. Bu kararın yasal dayanağı ise İş Kanunu’nun 18.maddesidir. 

Personel, şirketin bütününü yönetiyorsa ya da çalışan alıp çıkarma yetkisine sahipse işveren vekili sayılır ve işçi fazla mesai ücreti alamaz. Bu durumun gerekçesi, “Dairemizin kararlılık kazanmış içtihatlarına göre iş yerinin üst düzey yöneticisi olarak görev yapan bir kişi çalışma saatlerini kendisi tespit edip ödeme belgelerini de buna göre düzenlettirip işin yürütülmesini sağladığı için hizmet akdinin sona ermesinden sonra fazla mesai yaptığını iddia ederek istekte bulunması çelişkili davranış oluşturur.” kararıyla açıklanmıştır. 

Kimlerin Fazla Mesai Yapması Kanunlara Aykırıdır?

Haftalık fazla mesai süresi ve ücreti gibi şartlar, bazı meslek ve çalışan grupları için geçerli değildir. Aşağıda kanunen fazla çalışması mümkün olmayanları görebilirsiniz. 

• 18 yaşını tamamlamayan sigortalılar
• Sağlık sorunları nedeniyle fazla çalışamayanlar
• Hamile, yeni doğum yapmış ve emziren çalışanlar
• Kısmi süreli iş sözleşmesiyle görev yapanlar

İş Kanunu’nda değişiklikler yapan yönetmelikler, fazla çalışması yasalara aykırı olan iş kollarına yer verir. Örneğin İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, yer altı madencilerine yönelik hükümler getirmiştir. Bu yasal düzenlemeye göre maden işlerinde görev alanların ek mesaiye bırakılması mümkün değildir. 

Fazla Mesai Ücreti Ödemesi Ne Zaman Yapılır?

Fazla çalışma ücreti, maaşa ek olarak ödenebilir. Ek çalışma bedeli ödeme yöntemi ve zamanı, işverenle çalışan arasındaki anlaşmaya göre değişir. Örneğin işveren, personelin hesabına fazla çalışma bedellerini daha önce belirlenen bir günde maaşa ilaveten yatırabilir. Ayrıca bu tutarı, maaş gününden farklı bir tarihte de verebilir. Ödemesini alamayan çalışan ise ek ücretini tahsil etmek için fazla mesai zaman aşımı süresi dâhilinde yasal yollara başvurabilir. 

Fazla Mesai Ücreti Zaman Aşımı Süresi Ne Kadardır?

Ek mesai bedeli zaman aşımı süresi, İş Kanunu’nun “Ücret” başlıklı üçüncü bölümünde yer alır. Bu kanun metnine göre ücret alacaklarında 5 yıllık zaman aşımı süresi vardır. Bu süre zarfında ödeme alamayan çalışanlar, yetkili makamlara müracaat ederek yasal hakkının yerine getirilmesini isteyebilir. Böylelikle personel, haklı gerekçelerle işvereninden fazla çalışma ücretini tahsil edebilir. 

Fazla Mesai Ücreti Serbest Zaman ile Ödenebilir mi?

İşverenler, ek mesai bedellerini serbest zaman olarak ödeyebilir. İş Kanunu’nun 41.maddesinde bu ikame yöntemine dair “Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.” ibaresi vardır. İşçiler, serbest zamanını altı ay içinde ve ücret kesintisiz değerlendirir.

Çalışana Fazla Mesai Ücreti Nasıl Ödenir?

Çalışana fazla mesai bedeli, brüt maaş üzerinden yapılan saatlik hesaplamalar sonucunda ödenir. Bu hesaplamada öncelikle personelin vergi ve para kesintisi yapılmayan ücretini belirlemeniz gerekir. Ardından sıra, çalışanın ek mesaiye kaldığı saatleri tespit etmeye gelir. Örneğin 12.000 TL maaşlı işçinin 2.000 TL fazla çalışma bedeli olduğunda toplam ödeme 14.000 TL olur. Bu tutarı, personelin maaş gününde veya ortaklaşa belirlediğiniz başka bir tarihte ödeyebilirsiniz. 

Fazla Mesai Ücreti İspatı Nasıl Yapılır?

Geriye dönük fazla mesai talebi için bu durumun somut verilerle ispat edilmesi gerekir. Bu bağlamda yazılı ve yazısız olmak üzere farklı ispat yöntemleri bulunur. İşverenin yasal yükümlülüğünü yerine getirmesini sağlayan yazılı ispat yolu, ücret bilgilerinin yer aldığı bordrolardır. Diğer kanıt yolu ise tanık beyanıdır. Çalışan, bu yöntemlerden destek alarak fazla mesai bedelini işverenden yasal zeminde talep edebilir. 

Bordrolar ile İspatlama

Personelin emeğinin karşılığını garantileyen bordro, özetle işverenin ödediği ücreti gösteren belgedir. İşveren, çalışanlarının görev saatlerini ilgili belgeye kaydetmek zorundadır. Ücret pusulası olarak da adlandırılan bu evrak, fazla mesai ispatında önemli rol oynar. Ek mesai ücretini alamayan çalışan, bordroda tahsil edemediği fazla çalışma sürelerine ilişkin bir ihtirazi kayıt oluşturabilir. Böylelikle temel görev saatlerine ek olarak işe devam ettiği sürelerin ücretini de işvereninden alabilir. 

Tanık Beyanının Delil Değeri ile İspatlama

Ek mesai bedelini tahsil edemeyen personel, tanık beyanıyla ücret hakkını arayabilir. Çalışanın lehine aktarılan görüşlerin tanık beyanı olarak kabul edilmesi için gereken bazı şartlar bulunur. Bu kapsamda öncelikli koşul, tanıkların tarafsız olmasıdır. Örneğin işverenle arasında husumeti olan diğer personellerin beyanının kabul edilmemesi muhtemeldir. Ayrıca tanıkların ek mesai ücretini alamayan çalışanla aynı dönemde iş yerinde görev yapması gibi şartlar da söz konusudur. 

Fazla Mesai Ücreti Ödenmeyen Çalışanın Yasal Hakları Nelerdir?

Çalışanların ve işverenlerin haklarını düzenleyen 4857 sayılı İş Kanunu, ücret alacaklarının ödenmediği durumlara dair hükümler içerir. Bu kanunun 34.maddesinde “Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir.” hükmü yer alır. Öte yandan işveren, fazla çalışma ücreti ödenmediği için işe gelmeyen çalışanın iş akdini tek taraflı sonlandıramaz ve yerine başka birini istihdam edemez.  

İş Kanunu’nun 24.maddesine göre personel, işveren tarafından ödenmeyen ücretleri nedeniyle iş sözleşmesini derhal feshetme hakkına sahiptir. Ayrıca bu hak kaybından dolayı hukuki yollara da başvurabilir. Çalışanın yasal haklarını araması için ek mesai ücretinin bir kısmının ya da tamamının ödenmemiş olmaması gibi şartlar yoktur. 

Fazla Mesai Ücreti Alacak Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme Hangisidir?

İş mahkemeleri, ücret alacağı davalarında görevli hukuki mercidir. Fazla çalışma ücreti işveren tarafından ödenmeyenler, öncelikle arabuluculuk yoluna başvurmalıdır. Davacı yani personel, bu aşamada mutabakata varamadıklarını gösteren tutanağın aslıyla ya da arabulucu onaylı dava dilekçesiyle iş mahkemesine müracaat eder. Bu davalar için yetkili hukuki makam ise davalı gerçek veya tüzel kişinin başvuru tarihindeki yerleşim alanının ya da işin yapıldığı yerin sınırlarında bulunan iş mahkemesidir. 

Bir Çalışan Günde 12 Saat Çalışabilir mi?

Günlük iş saatleri, çalışma koşullarını düzenleyen yasal mevzuatlarla sınırlandırılmıştır. Bir personelin çalışma süresi, günde en fazla 11 saattir. Günlük fazla mesai sınırı ise 2 saat olarak belirlenmiştir. Azami mesai ve ek çalışma saatlerinin aşılması durumunda işverene uygulanan bazı yaptırımlar söz konusudur. 

12 Saat Çalışmanın Cezası Nedir?

İş Kanunu’nun 102. maddesi, zorla fazla mesai yaptırmanın cezasına dair hükümler içerir. Bu yasa metnine göre günlük azami görev ve ek mesai süresinden fazla çalıştırılanların haklı gerekçeyle iş akdini sonlandırması mümkündür. Ayrıca bu durumda işverenin personele para cezası ödemesi de gerekir. 

2024 Fazla Mesai Ücreti Ne Kadardır?

Personellerin mesai ücretleri, günlük çalışma saatlerine göre hesaplanır. Saat başına uygulanan bedel ise güncel asgari ücrete göre değişiklik gösterir. 2024 yılında saatlik ücret, 88,90 TL’dir. Ek çalışma bedeli ise bu tutarın %50 fazlasıdır. Yani işverenler, personellerinin maaşına ekstra çalışma süreleri için 133,35 TL asgari ücret fazla mesai saat ücreti ilave eder. 

Fazla Mesai Ücreti Brüt mü Net mi?

Asgari ücret fazla mesai hesaplama işleminde brüt tutarlar baz alınır. 2024 asgari brüt asgari ücret 20.002,50 TL olmuştur. Buna bağlı olarak saatlik brüt asgari ücret 88,90 TL ve asgari ücret için saatlik fazla mesai ücreti 133.35 TL’ye yükselmiştir. Fakat söz konusu rakamlar, asgari sınırları ifade eder. Yani çalışanın maaşı asgari ücretten yüksekse ek mesai bedeli de daha fazla olur. 

Fazla Mesai Hesaplama Formülü Nedir?

Fazla mesai ücreti hesaplamada kullanılan bazı temel yöntemler bulunur. Ek mesai bedeli hesaplama formülünde baz alınan değerler ise çalışma süresi ve ücretidir. Bu bedele şu formülle ulaşabilirsiniz: 

• Saatlik brüt ücret tutarı = Aylık brüt ücret / 225
• Fazla mesai ücreti bedeli= (Saatlik brüt ücret x 1,5) x Fazla çalışma süresi

Yasal haftalık çalışma süresi 45 saattir. Ancak işverenle personel arasındaki sözleşmenin şartlarına göre bu süre daha kısa olabilir. Aşağıda bu yasal süre sınırına göre farklı ücretlerle çalışanlara ait örnek ek mesai hesaplamalarını görebilirsiniz. 

4857 sayılı İş Kanunu’nun 41.maddesine göre, görev süresi 45 saatin altında olan şirketlerdeki fazla sürelerle çalışma bedelinin saatlik ücretin %25 fazlası şeklinde ödenmesi gerekir. 2024 yılı asgari ücret tutarı 20.002,50 TL’dir. Asgari ücretli bir personel fazla sürelerle çalışması durumunda 112,50 TL’lik brüt saatlik ücrete hak kazanır. 

Fazla Mesai Neden 225’e Bölünür?

Günlük yasal çalışma süresi, 9 saat olarak kabul edilir. Bir çalışanın aylık ortalama iş süresi ise 25 gündür. Bu iki değer birleştiğinde aylık çalışma süresi, “9 saat x 25 gün” formülüyle yapılan hesaplama sonucunda 225 saate tekabül eder. Dolayısıyla saatlik ücret hesaplaması için toplam maaş tutarı 225’e bölünür. Net fazla mesai bedeli ise saatlik ücretin 1,5 katıdır. 

2024 Asgari Ücret Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?

2024 asgari maaş bedeline göre fazla mesai saat ücreti belirlemede temel hesaplama formülünü kullanabilirsiniz. Ocak ayında 20.002,50 TL olarak güncellenen asgari ücrete göre fazla çalışma tutarı şu şekilde hesaplanır:

• 2024 saatlik asgari brüt ücret: 20.002,50 TL / 225 = 88,90 TL
• 2024 saatlik asgari fazla çalışma bedeli: 88,90 TL x 1,5 = 133,35 TL

Çalışanın maaşıyla paralel olarak ek mesai ücreti de artar. Bu nedenle aylık ücreti nispeten fazla olan personelin ilave mesailerden daha fazla ödeme alacağını söylemek mümkündür. 

Resmî Tatil Mesaisi Nasıl Hesaplanır?

Resmî tatil fazla mesai hesaplama işleminde farklı yasal hükümler geçerlidir. Zira ek mesaiye ilişkin düzenlemeler, yalnızca iş günlerini kapsar. İşverenler, resmî tatillerde çalışan personellerine saati fark etmeksizin tam gün olarak ve %100 zamlı öder. Yani günde 700 TL kazanan bir çalışan, tatilde görevinin başında olduğu takdirde 1.400 TL ödeme alır.

Fazla Mesai Ücreti Faizi Hesaplaması Nasıl Yapılır?

Fazla çalışma ücretini alamayanlar, iş mahkemesinde yasal yollarını arayabilir. Yetkili mahkeme, personelin hakkının ihlal edildiğine kanaat getirirse işverene ek mesai bedelini ödemesini hükmeder. Bu durumda ekstra çalışma saatlerine ait ücretler, aradan geçen süre gözetilerek faiziyle beraber ödenmelidir. Fazla mesai ücreti faizi, şikâyetin kabul edildiği tarih itibarıyla işlemeye başlar. Bu hesaplamada baz alınan oran ise güncel ve en yüksek mevduat faizidir. 

%100 Mesai Nasıl Hesaplanır?

Dinî ve resmî bayramda ek mesai hesaplamasında çalışanın günlük ücreti %100 zamlı kabul edilir. Örneğin günlük 1.000 TL brüt maaşı bulunan personelin resmî tatil fazla mesai ücreti 2.000 TL olur. Resmî tatilde çalışmayanların brüt ücreti ise iş günleriyle aynı tutarda ödenir.   

Pazar Mesaisi 270 Saate Dâhil midir?

Hafta sonu fazla mesai hesaplamasında baz alınan 270 saatlik bir sınır bulunur. İşverenler, yasal mevzuatlar çerçevesinde iş sözleşmelerine yılda 270 saate kadar fazla çalışmaların normal görev sürelerine dâhil edileceğine dair bir madde ekler. Dolayısıyla pazar günü fazla mesai ücreti de resmî tatiller de olduğu gibi aylık maaş kapsamındadır. Fakat haftalık toplam çalışma süresinin 45 saati aşması durumunda personelin ek mesai ücreti hakkı doğar. 

Pazar Günü Mesai Kaç Katı?

Personeller, tıpkı bayramda fazla mesai ücreti aldıkları gibi pazar günü çalıştıklarında da ek ödemeye hak kazanır. Hafta sonu çalışan personele günlük brüt ücretinin 2.5 katı kadar ödeme yapmak gerekir. Örneğin günlük 1.000 TL kazanan çalışan, hafta tatilinde görevine devam ettiğinde 2.500 TL ek mesai ödemesi alır. 

Turgut KONYAR

İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Uzmanı