Kıdem Tazminatı Nedir?
Kıdem tazminatı, en az bir yıl süre ile aynı işyerinde çalışan işgörenlerin verdikleri emek karşılığında almaya hak kazandıkları bir tazminat türüdür. Brüt tutar olarak değerlendirildiğinde, işçinin en son aldığı aylık üzerinden hesaplanır ve çalışma süresine bağlı olarak değişkenlik gösterdiğinden sabit bir tutarı yansıtmaz. Buna karşılık, işçi ücretinden farklı olarak, işyerinde çalışma karşılığında kazanılmış hak olarak değerlendirilir.
Kıdem Tazminatı Şartları Nelerdir?
Kıdem tazminatı almaya kimler hak kazanır sorusu sıkça akla gelir. Bu sorunun yanıtı, işçi, işveren ve iş akdi kavramlarına bağlıdır. Kıdem tazminatı şartları içinde öncelikle bir işveren bünyesinde iş akdi yani iş sözleşmesi ile çalışma koşulu yer alır. İşgörenin en az bir yıldır iş akdine bağlı olarak aynı işverenin işyerinde veya işyerlerinde çalışması ikinci koşuldur. Bir başka deyişle, aynı işverene bağlı olarak bir yıldan az süre ile çalışan işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz. Kıdem tazmintından söz edebilmek için iş akdinin sona ermesi gerekir. Bununla birlikte kıdem tazminatına aykırı bir biçimde sonlandırılmaması da üçüncü koşul olarak gösterilir. İş sözleşmesi yazılı veya sözlü olarak düzenlenmiş olabilir ancak iş akdinin süresiz olarak tanımlanmış olması gerekir. Haklı fesih şartının gerçekleşmesi beklenir.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
İşçinin çalıştığı her tam yıl için işveren tarafından 30 günlük brüt aylık üzerinden hesaplama yapılır. Burada işçinin aylığına, yol ve yemek masrafı ile konut ve eğitim gibi sosyal yardımlar eklenerek bir hesaplama yapılır. Burada temel alınan, sözleşme bitiminde, çalışanın en son iş gördüğü tarihte hak kazandığı son ücrettir. Kıdem tazminatı bir yıl için 30 günlük giydirilmiş brüt aylık üzerinden hesaplanır ve toplamdan damga vergisi kesilir. Bununla birlikte her yıl belirlenen kıdem tazminatı tavan ücreti de önemlidir. Kıdem tazminatı hesaplaması yapılırken, işçiye ödenecek tutar o yılki kıdem tazminatı tavan ücreti ile sınırlı kalacaktır. Kıdem tazminatı hesaplama için dikkate alınması gereken diğer ödemeler de bulunmaktadır. Temettü, bayram harçlığı, sağlık yardımı ve yıpranma tazminatı, mali sorumluluk tazminatı, gıda ve yakacak yardımı giyecek ve yakacak yardımı, çocuk yardımı, yıllık izin ücreti, doğum ve askerlik yardımı hesaplamada dikkate alınan başlıca ödemeler olarak ortaya çıkar.
Kıdem Tazminatı Örnek Hesaplama
Kıdem tazminatı almaya hak kazanan bir işçi için aşağıdakine benzer bir hesaplama yapılabilir.
Grev, doğum izni vb yasal izinler çıkarıldıktan sonra kalan çalışma süresi gün-ay-yıl olarak hesaplanır. Brüt çıplak aylık üzerine yukarıda belirtilen yardımların 12 aya bölünmesi ile elde edilen tutarlar eklenerek giydirilmiş brüt aylık hesaplanır. Belirlenen tutar yıl sayısı, ay ve gün hesabı ile çarpılarak toplam tutar elde edilir.
Örneğin;
Giydirilmiş brüt aylık: 5400 TL
Çalışma süresi. 10 yıl + 3 ay
Kıdem tazminatı: 5400 x10 ve 3 x (5400 / 12) = 54000 + 1500 = 55000 TL
Bu hesaplamanın kıdem tazminatı tavan tutarını aşması durumunda tavana göre hesaplama yeniden yapılır.
Kıdem Tazminatı Haklı Fesih Şartları Nelerdir?
Kıdem tazminatı hakkı kazanabilmek için iş sözleşmesinin işçi tarafından sona erdirilmesinde haklı fesih şartı aranır. Burada işçinin sona erdirme sebebinin İş kanunu madde 24’e uygun olması, işverenin sona erdirmesi halinde madde 25/II dışındaki durumlardan kaynaklanmsı gerekir. Askerlik nedeniyle işten ayrılma, kadın işçiler için evlilik nedeniyle işten ayrılma, emeklilik, yaşlılık, malullük aylığı bağlanmak üzere işten ayrılma veya işçinin ölümü durumları da kıdem tazminatı hakkı oluşturan durumlar arasındadır.
Turgut KONYAR
İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Uzmanı