SENDİKAL TAZMİNAT NEDİR VE HANGİ ŞARTLARDA VERİLİR?
Sendikal tazminat, işçilerin belli bir sendikaya girmeleri veya girmemeleri, belli bir sendikadaki üyeliği sürdürmeleri veya üyelikten çekilmeleri veya herhangi bir sendikaya üye olmaları veya olmamaları halinde iş akdinin sona erdiği durumlarda istenilebilecek tazminat türüdür.
6536 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu 25. madde uyarınca;
(1)İşçilerin işe alınmaları; belli bir sendikaya girmeleri veya girmemeleri, belli bir sendikadaki üyeliği sürdürmeleri veya üyelikten çekilmeleri veya herhangi bir sendikaya üye olmaları veya olmamaları şartına bağlı tutulamaz.
(2)İşveren, bir sendikaya üye olan işçilerle sendika üyesi olmayan işçiler veya ayrı sendikalara üye olan işçiler arasında, çalışma şartları veya çalıştırmaya son verilmesi bakımından herhangi bir ayrım yapamaz. Ücret, ikramiye, prim ve paraya ilişkin sosyal yardım konularında toplu iş sözleşmesi hükümleri saklıdır.
(3)İşçiler, sendikaya üye olmaları veya olmamaları, iş saatleri dışında veya işverenin izni ile iş saatleri içinde işçi kuruluşlarının faaliyetlerine katılmaları veya sendikal faaliyette bulunmalarından dolayı işten çıkarılamaz veya farklı işleme tabi tutulamaz.
(4)İşverenin (…) yukarıdaki fıkralara aykırı hareket etmesi hâlinde işçinin bir yıllık ücret tutarından az olmamak üzere sendikal tazminata hükmedilir.
(5)Sendikal bir nedenle iş sözleşmesinin feshi hâlinde işçi, 4857 sayılı Kanunun (…) , 20 ve 21’inci madde hükümlerine göre dava açma hakkına sahiptir. İş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedildiğinin tespit edilmesi hâlinde, 4857 sayılı Kanunun 21’inci maddesine göre işçinin başvurusu, işverenin işe başlatması veya başlatmaması şartına bağlı olmaksızın sendikal tazminata karar verilir. Ancak işçinin işe başlatılmaması hâlinde, ayrıca 4857 sayılı Kanunun 21’inci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen tazminata hükmedilmez. İşçinin 4857 sayılı Kanunun yukarıdaki hükümlerine göre dava açmaması ayrıca sendikal tazminat talebini engellemez.
(6)İş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedildiği iddiası ile açılacak davada, feshin nedenini ispat yükümlülüğü işverene aittir. Feshin işverenin ileri sürdüğü nedene dayanmadığını iddia eden işçi, feshin sendikal nedene dayandığını ispatla yükümlüdür.
(7)Fesih dışında işverenin sendikal ayrımcılık yaptığı iddiasını işçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak işçi sendikal ayrımcılık yapıldığını güçlü biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren davranışının nedenini ispat etmekle yükümlü olur.
(8)Yukarıdaki hükümlere aykırı olan toplu iş sözleşmesi ve iş sözleşmesi hükümleri geçersizdir.
(9)İşçinin iş kanunları ve diğer kanunlara göre sahip olduğu hakları saklıdır.
KİMLER SENDİKAL TAZMİNAT ALABİLİR?
İş akdinin sendikal nedenle feshedildiği iddiasında bulunan işçiler sendikal tazminat isteyebilir.
Yargıtay 9. HD., 2009/20949 E., 2011/33832 K. ‘…Somut olayda, çekişmeli vakıalar hakkında toplanan delillerin tartışılması ve değerlendirilmesi sonucunda iş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedilmediği anlaşıldığından sendikal tazminat isteğinin reddi gerekir…’
SENDİKAL TAZMİNAT DAVASINDA İSPAT KÜLFETİ KİMDEDİR?
İş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedildiği iddiası ile açılacak davada, feshin nedenini ispat yükümlülüğü işverene aittir. Feshin işverenin ileri sürdüğü nedene dayanmadığını iddia eden işçi, feshin sendikal nedene dayandığını ispatla yükümlüdür.
Yargıtay 9. HD., 2015/11594 E., 2015/19335 K. ‘…Davacı ayrıca iş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedildiğini iddia etmiştir. Dairemizce, sendikal tazminat davalarında ispat yükünün işçide olduğu hallerde, işyerinde çalışan ve sendikaya üye olan işçilerin sayısı, hangi tarihlerde üye oldukları, üyelikten çekilen işçilerin olup olmadığı, işyerinde çalışmakta olan işçilerin bulunup bulunmadığı, aynı dönemde yetki prosedürünün işletilip işletilmediği, işyerinde önceki dönemlerde toplu iş sözleşmelerinin bağıtlanıp bağıtlanmadığı, yeni işçi alınıp alınmadığı ve alınmışsa yeni işçilerin sendikalı olup olmadığı gibi hususlarla, işverence ekonomik veya teknolojik nedenlere dayalı bir fesih yoluna gidilmesi durumunda teknik yönden bu durumun araştırılması gibi ölçütler belirlenmiştir.
Mahkemece yargılama sırasında davacının üyesi olduğu sendikaya yazı yazılmış. Sendika cevabında; yetki başvurularının olumsuz sonuçlanması üzerine dava açtıklarını, işyerinde çalışan işçi sayısının 90 civarında olduğu, sendika üye yasının 51 olduğu değişik tarihlerde 13 işçinin sendikadan istifa ettiği 8 işçinin ise iş sözleşmesinin feshedildiği bildirilmiştir. Ancak mahkemece sendika yetki başvurusuna karşı açılan dava sonucu araştırılmadığı, yine aynı dönem toplam kaç işçinin iş sözleşmesinin feshedildiği, sendikadan istifa edenlerin çalışmaya devam edip etmedikleri, çıkarılan işçiler yerine yeni işçiler alınıp alınmadığı bunların sendikalı olup olmadığı araştırılmamıştır. Ayrıca davacı sendikal baskı nedeniyle işverenin şikayet edildiğini belirtmiş, işveren de bu konuyla ilgili iş müfettişinin tutanağını sunmuş, ancak mahkemece söz konusu teftişe ilişkin evraklar getirtilmemiştir.
Buna göre yukarıda anlatılanlar gözetilerek işyerinde çalışan işçi sayısı, fesih döneminde kaç işçinin işten çıkarıldığı, bunların kaçının sendika üyesi olduğu, sendikadan istifa eden işçilerin çalışmaya devam edip etmedikleri, çıkarılan işçiler yerine yeni işçiler alınıp alınmadığı bunların sendikalı olup olmadığı, aynı dönem sendikanın yetki başvurusunun bulunup bulunmadığı, varsa sonucu araştırılıp, müfettiş raporuna ilişkin tüm evrakların getirtilip sonucuna göre karar verilmesi gerekirken eksik araştırmayla yazılı şekilde karar verilmesi hatalıdır…’
SENDİKAL TAZMİNAT İLE KÖTÜNİYET TAZMİNATI AYNI ANDA İSTENEBİLİR Mİ?
Sendikal tazminat ve kötüniyet tazminatı talebinin olduğu durumlarda mahkeme tarafından her ikisine değil sadece sendikal tazminata hükmetmek gerekir. İkisine birden hükmedilemez.
Yargıtay 9. HD., 2011/17360 E., 2011/10837 K. ‘…Sendikal tazminat ve kötüniyet tazminatının özel bir halinin oluşturduğundan davacı lehine hem sendikal hem de kötüniyet tazminatının hüküm altına alınması mümkün değildir…’
SENDİKAL TAZMİNAT İLE EŞİT DAVRANMA (AYRIMCILIK) BORCU TAZMİNATI AYNI ANDA İSTENEBİLİR Mİ?
Sendikal nedenler iş akdi sona eren işçinin işe iade davası açtığı durumlarda iade kararı verildiği takdirde sendikal tazminatta talep halinde hüküm altına alınmaktadır. Bu nedenle bu tür durumlarda ayrıca sendikal tazminat istenilmesi mümkün değildir. İşe iade davası açılmadığı hallerde ise sendikal tazminat istenilmesi mümkündür.
Yargıtay 22. HD., 2012/20541 E., 2013/7574 K. ‘…İşe iade davası sonucunda verilen işe başlatmama tazminatının sendikal sebebe dayalı fesih gerekçesiyle bir yıllık ücret olarak belirlendiği dikkate alındığında işverenin sendikalaşmaya karşı olan bu eylemi için kanuni bir yaptırıma maruz kaldığı artık aynı sebep için ikinci defa tazminat ödeme durumunda bırakılmasının mümkün olmadığı düşünülmelidir. Mahkemece aksi yönde yorum yapan bilirkişinin raporuna dayanılarak 4857 sayılı İş Kanunu’nun 5. maddesine göre tazminata karar verilmesi bozma sebebidir…’
SENDİKAL TAZMİNATI ALABİLMEK İÇİN İŞE İADE DAVASI AÇILMASI YA DA BAŞVURU YAPILMASI ZORUNLU MUDUR?
4857 sayılı Kanunun 21’inci maddesine göre işçinin başvurusu, işverenin işe başlatması veya başlatmaması şartına bağlı olmaksızın sendikal tazminata karar verilir.
Davacı işçinin işe başlatılmaması hâlinde, ayrıca 4857 sayılı Kanunun 21’inci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen tazminata hükmedilmez. İşçinin 4857 sayılı Kanunun yukarıdaki hükümlerine göre dava açmaması ayrıca sendikal tazminat talebini engellemez.
Yargıtay 9. HD., 2015/29680 E., 2016/7921 K. ‘…Somut uyuşmazlıkta davacının istifa dilekçesinin mevcut olmadığı, davacının önce istifa dilekçesi verdiği halde sonra gizlice çaldığına yönelik savunmaların kanıtlanmadığı bu nedenle davacının iş sözleşmesine sözlü olarak son verildiği gerekçesiyle feshin geçersizliğine karar verilmesi yerinde olmakla birlikte davacı iş sözleşmesinin sendikal nedenle feshedildiğini iddia ederek tazminatın işe başlatıp başlatmama şartına bağlı olmaksızın 12 aylık ücreti tutarında belirlenmesini talep etmiştir.
Davacının üyesi olduğu sendika yazı cevabı ve ekleriyle, tanık anlatımları bilirkişi raporu ve tüm dosya kapsamı değerlendirildiğinde,
Davacının 20.06.2014 tarihinde sendikaya üye olduğu, işyerinde 22 sendika üyesinden 14’ünün iş sözleşmelerinin feshedildiği, sendikadan istifa eden 5 işçinin halen çalışmaya devam ettikleri, taraf tanık anlatımları dikkate alındığında davacının iş sözleşmesinin feshinin sendikal nedene dayandığı anlaşıldığından tazminatın davacının talebi doğrultusunda 12 aylık brüt ücreti tutarında belirlenmesi gerekirken yazılı şekilde karar verilmesi bozma nedenidir…’
KÖTÜNİYET TAZMİNATI NASIL HESAPLANIR?
Sendikal tazminat, bir yıldan az olmamak üzere aylık çıplak üzerinden hesaplanır. Aylık çıplak ücret ile 12 ayın çarpımı sonucu sendikal tazminat belirlenir. İlk fesih tarihindeki ücret hesaplamaya esas alınır.
Yargıtay 9. HD., 2018/8160 E., 2019/9547 K. ‘…Sendikal tazminat, İş Kanunu’nun 21. maddesinde düzenlenen iş güvencesi tazminatından farklı ve bağımsız bir tazminat türü olup, işçinin işe başvurusu veya işe başlatılıp, başlatılmaması şartlarına bağlı değildir.
Bu nedenle, davacının geçersizliğine hükmedilen fesih tarihindeki çıplak ücreti yerine, işe başlatılmadığı tarihteki ücreti esas alınarak hesaplama yapılan bilirkişi raporuna istinaden, sendikal tazminatın hüküm altına alınması hatalıdır…’
Yargıtay 9. HD., 2014/37535 E., 2015/321 K. ‘…Somut olayda, davacı işverenin sendikal ayrımcılık yaptığını ileri sürerek, sendikal tazminat talebinde bulunmuştur. Dava dilekçesinde dava değeri olarak 10.000 TL gösterilmiştir. Yine dava dilekçesinde davacının davalı işyerindeki hizmet süresi ve mesleği (yaptığı iş) açıkça belirtilmiştir. Dava dilekçesinde ayrıca, davacının fesih tarihindeki ve işe başlatılmama tarihindeki ücret ve ekleri ile bu ücrete yapılacak zamların toplu iş sözleşmesinde açıkça düzenlendiği belirtilmiştir.
Dosyada mevcut toplu iş sözleşmelerinde davacının ücret miktarının açıkça belirtildiği görülmüştür. Sendikal tazminat hesabında çıplak (giydirilmemiş) brüt ücret esas alınır…’
SENDİKAL TAZMİNAT ALACAĞINDAN VERGİ VE BENZERİ AD ALTINDA KESİNTİ YAPILABİLİR Mİ?
Sendikal tazminat, aylık çıplak üzerinden hesaplanır. Bu nedenle kesinti yapılamaz.
SENDİKAL TAZMİNAT ALACAĞINDA FAİZ İSTENİLEBİLİR Mİ?
Sendikal tazminata hak kazanıldığı takdirde yasal faiz istenilmesi mümkündür.
İşverenin dava tarihinden önce temerrüde düşürülmesi durumunda taleple bağlılık ilkesi gereği temerrüt tarihinden itibaren faiz uygulanması gerekir.
Kısmi dava olarak açılmış ve temerrüt yok ise dava veya ıslah tarihinden itibaren faize hükmedilmelidir.
Belirsiz alacak davası açılabildiği hallerde ise dava tarihinden önce temerrüde düşürülmemiş ise davanın açıldığı tarihten itibaren faiz uygulanması gerekir
Fesih tarihinden itibaren faize hükmedilmesi mümkün değildir.
SENDİKAL TAZMİNAT NE KADAR SÜREDE ZAMANAŞIMINA UĞRAR?
Sendikal tazminata ilişkin alacak talepleri hakkın doğumundan itibaren 10 yıllık zamanaşımına tabidir. Zamanaşımının başlangıç tarihi fesih tarihidir.
7036 sayılı kanun ile yapılan değişiklikle sendikal tazminat alacağının 5 yıllık zamanaşımına tabi olacağı düzenlenmediğinden bu süreden sonra açılan davalarda da zamanaşımı 10 yıl olarak uygulanmalıdır.
Turgut KONYAR
İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Uzmanı